Demek istediğim, çoğu zaman tahmin etmediğiniz bir şey gerçekleştiğinde, bunun görebileceğiniz veya görmeniz gereken bir şey olduğunu, en azından bir olasılık olduğunu hemen fark edersiniz. Tabii hava trafik kontrol gecikmesi bağlantıyı kaçırmama neden oldu. Veya ekonomiden bir örnek alalım. 2008 mali krizini çok az insan bekliyordu ancak kriz gerçekleştiğinde ekonomistler bunun hem teorik çerçevelerine hem de tarihsel modellerine uyduğunu fark ettiler.
Ancak bazen olaylar tersine döner ve büyük açıklamalardan sonra bile ne olduğunu merak etmenize neden olur.
Şu anda ABD ekonomisi, çok fazla paranın çok az emtia peşinde koşmasıyla çok eski moda bir enflasyon yaşıyor. Başka bir deyişle, güçlü talep kısıtlı arzla çatışıyor, dolayısıyla fiyatlar yükseliyor.
Ancak aslında bazılarının anlaşılması diğerlerinden daha kolay olan iki tedarik kısıtlaması vardır.
Günümüzde, ileri geri boşaltılmayı bekleyen gemiler, konteynerlerle dolu otoparklar ve yetersiz alana sahip depolar gibi bilinen tedarik zinciri sorunlarını pek çok kişi beklemiyordu. Ancak bunlar olmaya başladıktan sonra bu sorunlar oldukça makul hale gelir. Dışarıda yemek yemek, spor salonuna gitmek gibi hizmetleri satın almaktan korkan tüketiciler bunu birçok şey satın alarak telafi ediyor ve lojistik sistemi talebi karşılayamıyor.
Öte yandan “büyük istifa”, her ne kadar istihdam edilenlerin sayısı hala salgın öncesi seviye olan 5 milyonun altında, hatta önceki trendin çok altında olsa da, hâlâ biraz gizemli görünen bir işgücü açığı var.
2008 krizinden sonra devam eden işsizliği açıklamak için kullanılan pskills açığının aksine, bu işgücü açığı gerçek gibi görünüyor. İşçiler rekor bir oranda istifa ediyor, bu da yeni iş bulma konusunda kendilerine güvendiklerini gösteriyor. Ücretler normalde refahın zirvesiyle ilişkilendirilen bir oranda artıyor. Bu nedenle, istihdam edilen Amerikalıların sayısı geçmişe göre çok daha az olmasına rağmen, işçiler açıkça kendilerini güçlenmiş hissediyorlar. Neden?
Bu yılın başlarında pek çok kişi işsizlik yardımlarının artırılmasının iş kabul etme teşvikini azaltacağı konusunda ısrar etti. Ancak bu ek yardımlar birçok eyalette Haziran gibi erken bir tarihte ve ülke genelinde Eylül ayının başında iptal edildi; bu kesme noktasının istihdam veya işgücüne katılım üzerinde ölçülebilir bir etkisi yok gibi görünüyor.
Çürütülmesi daha zor olan bir diğer hikaye ise, pandemi sırasında alınan büyük miktardaki yardımın, birçok insanın elinde normalden daha fazla nakit bulunmasına neden olması ve bunun da onlara bir sonraki işlerini seçmeleri için yeterli ekonomik alan sağlamasıdır.
Daha az iyimser bir hikaye ise bazı çalışanların hâlâ işe dönmekten korktuğunu ve/veya pek çok kişinin çocuk bakımı düzenlemeleri hâlâ aksadığı için işe geri dönemediğini söylüyor.
Ancak en az bir olasılık var (bunlar birbirini dışlayan şeyler değil): Pandemi deneyimi, birçok işçinin daha önce göremeyeceği fırsatları keşfetmesine olanak tanıyabilir.
Ben de bu doğrultuda muğlak düşünüyordum ama pandemi boyunca tercih ettiğim çalışma ekonomistlerimden biri olan Arindrajit Dube bunu son zamanlarda çok net bir şekilde ortaya koydu. Kendisinin de söylediği gibi, düşük ücretli işlerde çalışan işçilerin işlerinin ne kadar kötü olduğunu [her zaman] hafife aldıklarına dair kayda değer kanıtlar var. Ölümcül bir salgın gibi bir şey onları rutinin dışına çıkmaya zorladığında, nelere katlanmak zorunda kaldıklarının farkına varırlar. Ve diğer çalışanların deneyimlerinden öğrenebilecekleri için, bir "istifa çarpanı" ortaya çıkabilir ve bunlardan bazıları eninde sonunda diğer çalışanların da aynı şeyi yapmasına yol açacaktır.
Bu hikayeyi kısmen seviyorum çünkü davranışsal ekonominin ana bulgularından biriyle, yani insanların güçlü bir statüko önyargısına sahip olduğuyla örtüşüyor. Başka bir deyişle, daha iyi seçenekler olsa bile, yapmakta oldukları şeyi yapmaya devam etme eğilimindedirler. Hepimizin bildiği gibi, çalışanların işten ayrılma seçeneğini işaretlemeleri gerektiğinde, emeklilik planına katılma olasılıkları, katılma seçeneğini işaretlemek zorunda olduklarından daha fazladır. Otomatik olarak kaydedilmediği sürece, bu iyi bir anlaşmadır.
Dolayısıyla, 2019'da berbat işlerini bırakması gereken birçok işçinin olduğuna kolayca inanabilirim, ancak hayır, çünkü onlar diğer seçenekleri gerçekten düşünmediler. En azından salgının yarattığı yıkımın yeniden düşünmeye yol açması mümkün.
Bunları elbette bilmiyoruz. Ancak eğer bu olup bitenlerin bir parçasıysa, aslında bu iyi bir şeydir; Kovid-19'un dehşetine bir umut ışığıdır.
Gönderim zamanı: 15 Kasım 2021
