Sedsala 21. wê çawa be? Ger we 20 sal berê ji min bipirsiya, bêje 10ê Îlona 2001ê, ez ê bersivek zelal bigirim: lîberalîzmê bi pêş bixin. Piştî hilweşîna Dîwarê Berlînê, dawîhatina apartheidê û reformên Deng Xiaoping li Çînê, komek nirx dişibin tevgerê-demokrasî, kapîtalîzm, wekhevîxwazî, azadiya kesane.
Paşê di dehsalên paşerojê de, belavbûna demokrasiyê hat astengkirin û paşê berevajî kirin. Dîktatorên li Çîn, Ewropaya Navîn û Rojhilat û herêmên din desthilatdar in. Em ketin pêşbirka ku êdî naskirî ye di navbera lîberalîzma demokratîk û otorîterîzmê de.
Lê di van çend salên borî de tiştekî balkêş qewimî: otorîteran Xwedê dîtin. Ew sembolên olî wekî nîşaneyên nasnameya neteweperest û dirûşmeyên mîtîngê bikar tînin. Wan bi destpêkirina şerên çandî yên bêdawî girseyên li pişt xwe kirin yek. Ew nîqaşa gerdûnî ji nû ve pênase dikin: êdî ew nakokî di navbera demokrasî û dîktatoriyê de ye; ew di navbera xerabûna exlaqî ya elîta rojavayî û nirxên kevneşopî û giyanîtiya bilind a mirovên normal ên baş ên li bajarê wan de ye.
Di demekê de ku xuya dike ku balkêşiya olên rastîn kêm dibe, sedsala 21-an vediguhere serdemek cîhadê ku li çaraliyê cîhanê ye.
Xi Jinping yek ji afirînerên vî rengî otorîterîzmê ye. Mao Zedong beriya şoreşê Çînê şermezar dikir. Lê rejîma Xi Jinping ji bo qebûlkirina adetên kevn û nirxên kevneşopî ti hewldan nekiriye. Zanyarê Çînî Max Oidtmann diyar kir ku dema ku "nirxên bingehîn ên sosyalîst" ava dike, ew pêkhateyên olî yên serbixwe sînordar dike, ku ev bawerîyek e ku Konfuçyûsîzm, Taoîzm, Marksîzm û ramana Mao Zedong bi hev re tîne.
Hefteya borî, hukûmeta Chineseînî ferman da boykotkirina navdarên "sîssy". Ev stêrkên mêr ên xweşik û bi kesayetiyên nerm in û bi jinbûna mêraniya çînî têne tawanbar kirin. Ev tenê yek ji hewildanan e ku nîşan bide ka rejîm çawa Chinaînê ji şerên çandî yên gendeliya exlaqî ya rojavayî diparêze.
Bandora populîzma exlaqî ya rejîmê ji jor ve heye. Xuetong Yan ji Zanîngeha Tsinghua di sala 2018-an de nivîsandibû, îro, kevneşopî her ku diçe di nav çîniyên asayî de û hem jî di nav rewşenbîr û siyasetmedaran de her ku diçe populertir dibe. Înterneta Chinaînê nuha bi zelalî tijî êrîşên "çepê spî" yên daketî ye - pêşverûyên Amerîkî û Ewropî yên perwerdekirî yên ku pêşengiyê dikin. femînîzm, mafên LGBTQ û hwd.
Vladîmîr Pûtîn û dîktatorên din ên herêmê lîstikên bi vî rengî lîstin. Pûtîn demek dirêj xwe bi fîlozofên olî yên wekî Ivan Ilin û Nikolai Berdyaev re têkildar dike. Di gotarekê de ji aliyê Navenda Berkeley li zanîngeha Georgetown, Dmitry Uzlaner ragihand ku rejîm xwe wek asêgeha plastîk ya nirxên Xirîstiyanan diafirîne da ku cîhan nekeve nav lîberalîzmê. Tevliheviya exlaqî.
Şerên çandî jî li wir derketin. Rejîmê Înternet sînordar kir, hewl da ku kurtajê sînordar bike, têkoşîna li dijî şîdeta nav malê siviktir kir, qanûnên kufrê sepand, û dayîna agahiyên ku piştgirîya "têkiliyên cinsî yên ne-kevneşopî" ji biçûkan re qedexe kir.
Tewra otorîterên Dewletên Yekbûyî û Ewrûpaya Rojava jî dest bi beşdarbûnê kirin. Zanyarê karûbarên navneteweyî Tobias Cremer destnîşan kir ku gelek bi navê neteweperestên Xiristiyan ên di tevgerên rastgir ên tund ên li her du aliyên Atlantîkê de bi rastî ne ew qas olî ne.
Ew ji hêla natîfîzmê û helwestên dijî koçberiyê ve têne rêve kirin, û paşê nîşana Xirîstiyaniyê digirin ku "wan" ji "me" cuda bikin. Mînakî, li Elmanyayê, komên rastgir ên tund ên ku bi tundî bi nasnameya xwe ya Xiristiyan pesnê xwe didin, di nav dengdêrên xwedî baweriyên olî yên resen de ne baş in.
Di gotarek din de li Navenda Berkeley, Kramer nivîsand ku tundrewên rastgir ên Amerîkî di mîtîngan de xaçên Xiristiyanan diparêzin, di memikên xwe de wêneyên xaçparêzan bikar tînin, û dibe ku bi komên xiristiyan ên muhafezekar re hevalbendiyê jî bikin. Lê ev behs ne li ser baweriya zindî, enerjîk, gerdûnî, û her ku diçe pir cihêreng li Jesussa Mesîh e ku îro ji hêla piraniya dêrên Amerîkî ve tê kirin. Berevajî vê, Xirîstiyaniya siyasî bi giranî bûye celebek nasnameya spî. "Xirîstiyanî" laîkkirî: sembolek nasnameya çandî û sembolek spî ku dikare bi xêzên Vîkîng, alayên Konfederasyonê, an sembolên neo-pagan ve were guheztin."
Van otorîterên ku di kirasê olê de ne, dê bi xwezayî bertekên dijî olî di nav wan kesan de derbixin ku naha olê bi otorîterîzm, natîfîzm û holîganîzma giştî re têkildar dikin. Di çend dehsalên borî de, asta bêhempa ya laîkîzmê li Ewropa û Dewletên Yekbûyî şerên çandî û giyanî yên xirab kêm nekir.
Otorîterên pseudo-ol xetera exlaqî zêde dikin. Wisa tevdigerin ku ferdperestî, mafên mirovan, cihêrengî, wekheviya zayendî, mafên LGBTQ û azadiya olî tenê şeklê herî dawî yê emperyalîzma exlaqî ya rojavayî ye û nîşana kaosa civakî û exlaqî ye.
Yên me yên ku alîgirê lîberalîzma rojavayî ne neçar in ku bi giyanî û çandî bi wî re şer bikin, nîşan bidin ku pirdengî berevajiyê hilweşînê ye, ji hêla giyanî ve rêyek dewlemend, pratîk û bi bandor e ji bo bilindkirina rûmet û rêvebirina mirovan. . Civakek lihevhatî.
The Times bi weşandina nameyên cûrbecûr ji edîtorê re pabend e. Em dixwazin ramanên we li ser vê an yek ji gotarên me bibihîzin. Li vir hinek şîret hene. Ev e-nameya me ye: letters@nytimes.com.
Dema şandinê: Sep-16-2021
