ýokary hilli suw akymyna gözegçilik klapan

Jenap Waterman öňki milli seýilgäh dolandyryjysy we National Geographic's National Parks Atlasynyň awtory. Suw basan Noatak derýasy, Alýaskanyň demirgazyk-günbataryndaky Arktika milli seýilgähiniň uzak derwezesinde ýerleşip, kenarymyzy aşak akdyrýar we şemal öwüsýär. Keýik yzy dagyň üstündäki kepekler bilen örtülendir we jemulus bulutlary bişen miweler ýaly jülgäniň üstünde ýygnanýar. . Jülge şeýle bir giň welin, dürbüsi we ýygy-ýygydan karta maslahat bermeýän bolsaňyz, özüňizi bulaşdyryp bilersiňiz. Derýa kenaryna urmazlyk üçin, turbulent derýa ýiti gözler bilen seredip, iki eli bilen gämi duralgasyny dikeltmeli boldum. Güýçli ýagyş sebäpli derýany kenardan uzaklaşdyrdy (we Alýaskanyň Bettles şäherinden deňiz uçuşymyzy gijikdirdi) üç gün), mümkin bolan düşelgeleriň hemmesi palçyk bilen ýuwuldy we çyglandy. Iň soňky gezek Noatak derýasynda ýolbelet bolup işlänimden 36 ýyl geçdi. Bu ýyl göz öňüne getirip boljak iň ýabany ýurtda ýüzýän ýatlamalary halamadym, ýöne howanyň üýtgemeginiň ozal bilýänlerimi düýpgöter üýtgedendigine haýran galdym. Ruhy taýdan täzelenmek üçin ömrümiň dowamynda çöle çekildim, şonuň üçin Noatagy 15 ýaşly oglum Alistair we başga bir maşgala bilen paýlaşmak üçin iň soňky çöl syýahaty hökmünde saýladym. Şeýle hem ýokary temperaturadan we tokaýdan gaçmaga synanyşýaryn. Kolorado ştatynda ýangyn tüssesi. Bu Uzak Demirgazykda gaty gowy bölüm bolar diýip pikir edýärin. Meni geň galdyrdy, yzly-yzyna üç günüň dowamynda temperatura 90 gradusa ýetdi. Bu kemçilikler gaty geňdir. Awgust aýynda adatça şol aý başlaýan aýazyň çybyn buludyny öldürjekdigine umyt edip geldik. Climateöne howanyň üýtgemegi uzaga çekdi. tomus we sowuklygy gijikdirdi, şonuň üçin bize baş torlar we mör-möjeklerden goranmak gerek. Alistair ikimiz sowamak üçin derýada birnäçe gezek ýüzýäris. Bu sowuk demirgazyga onlarça syýahat wagtynda hiç haçan pikir etmedim. Utöne soňky alty ýylda Alýaskada iň yssy howa boldy. 1982-nji ýylda bu çeşmeler boýunça ilkinji syýahatymdan bäri, Arktikanyň temperaturasy birnäçe dereje ýokarlandy. Şol wagt awgustyň birinji hepdesinde gyş üçin geýindik. Emma gysga wagtyň içinde alymlar Arktikany duýdurmaga başladylar. Dünýädäki ortaça iki esse gyzýardy. Şondan bäri onýyllyklaryň dowamynda Alýaskanyň bu bölegi adaty bolmadyk yssy tolkunlar we ýangynlar bilen täsir etdi. 5-nji awgustda tupan turanda, temperatura 50 dereje peseldi we Arktika derwezesinden çykyp, Noatak milli goraghanasyna girenimizde, ýagyş ýene ýagdy. Iki seýilgähiň arasynda paýlaşylan kanuny çöl 13 milliondan geçýär. gektar, bu ýurduň iň uly çäklendirilmedik landşaftyna öwrülip, ​​iň uly üýtgemedik derýa ulgamyna gaçybatalga berdi. Climateöne howanyň üýtgemegine adaty bolmadyk kaskad täsirini göz öňünde tutsaň, sebitiň goralýan ýagdaýy rahat däl ýaly. Şolaryň biri, demirgazyk ýarym şaryň dörtden bir bölegini öz içine alýan permafrostyň eremegi. Men Alistaýra global ýylylygyň belli doňduryjydan permafrosty çykarandygyny düşündirdim. Millionlarça ýyllyk gabyk hereketi, buzluklar we toprak çökdürmek gadymy ösümlik jemgyýetlerini herekete getirdi we ýere itekledi, hemme zat çüýremezden ozal doňduryldy. Senagat rewolýusiýasynyň başyndan bäri, permafrostda adamlardan has köp uglerod bar. Indi, doňdurylan ysmanak aşhana taýagyna ýerleşdirilen ýaly. Permafrost, global ýylylygyň döremegine sebäp bolan adamlar tarapyndan öndürilen parnik gazlaryna atmosfera uglerod we metany çüýräp we çykaryp başlady. 1980-nji ýyllarda tundra gezelençlerinde aýaklarym esasan gurydy; bu gezek aýakgabymyzy birnäçe gezek siňdirdik we permafrostyň gözýaşlary bilen doldurylan tundranyň içinden geçdik. Aboveokardaky dagda gar ýok. Demirgazyk polýusyň derwezesindäki gar ýylyň dowamynda ýitip gitdi. Gözlegiň netijesine görä, 34 inedördül 1985-nji ýylda görnüp duran ak gar, 2017-nji ýyla çenli bary-ýogy 4 inedördül mil galypdy. Noatakda daşlar gaçyp, gum derýa dökülende, raflarymyzy eredilen kenaryň töwereginde sürmeli bolduk. Içimlik suw süzgüçlerimiz gaýtalanýar dökülen çökündiler bilen örtülendir. Areaakynda sebitdäki kiçi derýalaryň we akymlaryň üstünde geçirilen gözlegde, erişiň eremeginiň suwy sowadýandygy ýüze çykaryldy, biologlaryň aýtmagyna görä losos köpelmegine zyýan ýetirip biler. Bu, eklenç üçin losmana bil baglaýan uzak akymly jemgyýetler üçin uzak wagtlap alada döredýär. Uçup baranymyzda, termokarst atly howuzyň gök öwüsýän tundra howlugýandygyny gördük. Bular ereýän permafrostda ýerüsti buzlaryň eremeginden emele gelýär. Köller hem basseýnden suw basdy, sebäbi töwerekdäki tundra diwarlary ýag ýaly ereýärdi. Howanyň has amatly bolmagy bilen, agaç gyrymsy agaçlar hem demirgazyk tarapa tundrada we pes otly ýerlerde hereket edýärdi. Gyrymsy agaçlar öz gezeginde gar we toprakdan has köp gün ýylylygyny permafrosta geçirýär. 1982-nji ýylda möjek maşgalasy tarapyndan höwürtge tapdym. Noatagyň beýik kenarynda, dyzyndan ýokary mör-möjek agaçlary we otlar bilen gurşalan. Häzirki wagtda derýa kenarlarynyň köpüsi beýik agaç agaçlary bilen örtülendir. Ösümlikler ýabany haýwanlar üçin energiýa üpjünçiliginiň we ýaşaýyş ýerleriniň köpüsini üpjün edýändigi sebäpli, bu "Arktikanyň ýaşyllygy" tutuş ekosistemany üýtgedýär. Bu agaç gyrymsy agaçlar, keýikler, gargalar we gar garlary häzirki wagtda demirgazyga tarap hereket edýär we mundan beýläk üýtgeşmelere sebäp bolýar. Bu meýdany kesip geçýän 250,000-den gowrak keýik üçin möhüm iýmit bolan örtük, käbiri göleli sebitden 2700 mil aralygy geçýär. Changeshli üýtgeşmeleri görenem bolsak, henizem şeýle uzak we gözegçiliksiz çölde serhoş bolýarys, Pingo kölünden Kawakulak kölüne çenli 90 kilometrlik alty günlük ýolda diňe başga bir adamy gördük. Derýada alabalyk tutduk we goldanýan rafyň aşagyndaky yssy günüň öňüni almak bilen ony agşamlyk naharyna içdik. Wildabany gök gülleri köpeltdik. Depäniň üstünde gurçuk sürýän şemalda bir sagatlap oturanymyzdan soň, barlygymyzdan bihabar aýy we çagalaryny gördük. tundrada. Bularyň hemmesi, keýikler müňlerçe ýyl bäri bolşy ýaly tomusky göle howlusyndan öz çagalaryny sürüsine sürýär. Biz köp adamy görmedik, ýöne olaryň nirededigini, bir ýerde, toparlara bölünip, birnäçe dýuým aralykda, emma hiç haçan birek-birege iteklemeýär, çyzgylary hakykatdanam kastanetler Sesi basýar, toýnaklary daşa basylýar. Bu jandarlar soňky beýik çöllerimiziň birinden tüsse ýaly gadymy ýollaryndan geçýärler. Bu seýilgähler demokratiýamyzyň möhüm hazynasy bolup, Kongres we öňki prezidentler tarapyndan geljek nesilleriň ýadygärlikleri hökmünde kabul edilýär. Indi olar howanyň üýtgemeginiň geljegini görkezýärler, Arktikada howanyň sowuk dünýäsinde öň görlüp-eşidilmedik derejede. Bir gije uklap bilmedim, uklap ýören oglumdan, çadyrymyzdan ýarym gijäniň gün ýaşmagynyň ajaýyp ýumşak yşygyna, älemgoşaryň derýanyň üstünden hudaý tarapyndan berlen köpri ýaly egreldim. Şeýle döwürde , Diňe iki oglum hakda we olaryň we biziň ähli nesillerimiziň ýeriň gyzmagy näbelliligine nähili garşy durjakdygy hakda pikir edip bilerin. Jon Waterman öňki milli seýilgäh dolandyryjysy we National Geographic milli seýilgähi atlasynyň awtory. “Times” redaktora dürli hatlary çap etmegi maksat edinýär. Bu ýa-da beýleki makalalarymyz baradaky pikirleriňizi eşitmek isleýäris. Ine käbir maslahatlar. Bu biziň e-poçta hatymyz: letters@nytimes.com.